این روزها واژه‌هایی مانند کبدچرب، سیروز کبد، سرطان کبد و… زیاد می شنویم. که گاها” باعث نگرانی ما میشوند. در این مقاله سعی شده است که به زبانی ساده تعریفی از کبد، کارکردهای آن و عواملی که باعث بروز اختلال در عملکرد آن میشود، ارائه شود. برای درک بهتر مطلب هر بخش را با یک سوال شروع می کنیم. این سوالها شامل مطالبی هستند که بصورت مکرر شما عزیزان از ما داشته اید. امیدواریم این مقاله برای شما مثمرثمر واقع گردد.
فهرست محتوایی مقاله
کبد چیست؟
یکی از اندام‌های گوشتی و بزرگ بدن با جنس لاستیکی، که در قسمت فوقانی شکم سمت راست واقع شده است، در علم آناتومی کبد نامیده میشود. کبد، توسط قفسه سینه محافظت میشود. مشخصات ظاهری یک کبد سالم، رنگی قرمز متمایل به قهوه‌ای، وزنی حدود 1.36کیلوگرم و سایزی به بزرگی یک توپ فوتبال است.
ساختار ظاهری کبد به چه شکل است؟
همانطور که در شکل بالا مشخص شده کبد تا حدودی مثلثی شکل و از دو لوپ راست و چپ تشکیل شده است. از نظر اندازه لوپ چپ بزرگتر از لوپ راست است. این دوبخش توسط رباط فالسی‌فرم از هم جدا می شوند. برخلاف بیشتر ارگان‌ها، کبد توسط دو ورید اصلی تغذیه میشود. یکی از رگهای خونی خود را، از دستگاه گوارش(پس از مرحله هضم) و دیگری را از قلب(خون حامل اکسیژن) می‌گیرد. این خون از طریق مویرگها به سلولهای کبدی جهت سم‌زدایی و تصفیه هدایت میشود. پس از انجام عملیات لازم، خون از طریق سه رگ کبدی از کبد خارج میشود.
عملکرد و وظیفه کبد چیست؟
کبد یک اندام مجزا بوده و بسیاری از اعمال مختلف آن با یکدیگر ارتباط دارند.
سه عملکرد اصلی کبد عبارتند از:
- اعمال عروقی (ذخیره و فیلتراسیون خون)
- اعمال متابولی (با اکثر سیستمهای متابولیک بدن سروکار دارد).
- اعمال ترشحی و دفعی (مسئول تشکیل صفرائی هستند که از طریق مجاری صفراوی بداخل لوله گوارشی می‌ریزد).
وظایف شناخته شده کبد بسیار زیاد است. در این مقاله سعی شده که به مهترین آنها اشاره شود.
تولید صفرا:
کبد روزانه بطور طبیعی۶۰۰ الی۱۲۰۰ میلی لیتر صفرا ترشح میکند. صفرا ماده پیش‌ساز املاح صفراوی کلسترول است. صفرا دو عمل مهم انجام میدهد:
- امولسیون کردن ذرات بزرگ چربیهای غذا به ذرات بسیار ریز و انتقال فرآورده‌های نهائی چربیهای هضم شده به غشاء مخاطی روده .
- کمک به جذب اسیدهای چربی، مونوگلیسریدها، کلسترول و سایر لیپیدها از روده
حدود ۸۰ درصد کلسترول سنتز شده در کبد به املاح صفراوی تبدیل میشود.
جذب و متابولیسم بیلی روبین:
بیلی‌روبین با تجزیه هموگلوبین ایجاد میشود. آهن آزاد شده از هموگلوبین در کبد یا مغز استخوان ذخیره میشود. بدن از آن برای ساخت نسل بعدی سلولهای خونی استفاده میکند.
کمک به لخته شدن خون:
کبد قسمت زیادی از مواد مورد استفاده در روند انعقاد خون را تولید میکند. این مواد عبارتند از فیبرینوژن، پروترومبین، گلوبولین و چند فاکتور انعقاد مهم دیگر. ویتامین K برای ایجاد منعقدکننده‌های خاص که به لخته شدن خون کمک میکند، ضروری است. برای جذب ویتامین K وجود صفرا ضروری است، که توسط کبد ایجاد میشود. درصورتیکه کبد صفرا به‌اندازه کافی تولید کند، فاکتورهای لخته شدن دربدن نیز تولید میشود.
متابولیسم چربی (سوخت و ساز چربی):
اگر چه کلیه سلولهای بدن توانایی متابولیسم چربی را دارند اما بعضی از جنبه‌های متابولیسم چربی بطور عمده در کبد بانجام می‌رسد، که عبارتند از:
- سرعت زیاد اکسیداسیون اسیدهای چربی برای تامین انرژی سایر اعمال بدن تشکیل قسمت اعظم لیپوپروتئنها و چربیها
- سنتز مقادیر زیاد کلسترول و فسفولیپیدها
- تبدیل مقادیر زیاد کربوهیدراتها و پروتئینها به چربی
متابولیسم کربوهیدرات ها:
کبد نقشی ویژه‌ای در متابولیسم کربوهیدراتها دارد مانند ذخیره گلیکوژن، تبدیل گالاکتوز و فرکتوز به گلوکز، و …یکی از کارهای اساسی کبد حفظ غلظت گلوکز خون در حد طبیعی است. کبد با ذخیره گلیکوژن مازارد گلوکز را از خون گرفته و درصورتیکه غلظت گلوکز بیش از حد پایین بیاید آن را بخون بازمی‌گرداند.
ذخیره ویتامین و مواد معدنی:
کبد دارای یک تمایل ذاتی شدید برای ذخیره کردن ویتامینها است مانند ویتامین های A،D ،E ،K و B12. تنها ویتامینی که با بیشترین مقدار در کبد ذخیره می شود ویتامین A است. در برخی موارد ،ویتامین‌های باارزش برای چندین سال در کبد به عنوان پشتیبان نگه داشته میشوند. کبد آهن را از هموگلوبین به شکل فریتین، جهت آماده ساختن گلبول های قرمز جدید ذخیره میکند. کبد همچنین مس را ذخیره و آزاد می کند.
کمک به متابولیسم پروتئین:
صفرا تولید شده توسط کبد به تجزیه پروتئین ها برای هضم کمک می کند.
فیلتر کردن خون:
کبد ترکیبات داخلی بدن از جمله هورمونهای استروژن و آلدوسترون و ترکیباتی که از خارج وارد بدن میشود مانند الکل و سایر داروها را فیلتر و از بین می‌برد.
عملکرد ایمنی:
کبد بخشی از سیستم فاگوسیت تک هسته‌ای است. این ماده حاوی تعداد زیادی سلول کوپفر است که در فعالیت ایمنی بدن نقش دارند. این سلول‌ها عوامل ایجاد کننده بیماری را که ممکن است از طریق روده وارد کبد شوند، از بین می‌برد.
تولید آلبومین:
آلبومین رایج ترین پروتئین در سرم خون است. این ماده اسیدهای چرب و هورمونهای استروئیدی را برای کمک به حفظ فشار صحیح و جلوگیری از نشت رگهای خونی منتقل میکند.
با کبد، ساختار و عملکرد آن آشنا شدید می توانید در مقاله بعدی در وبلاگ حکیم رازی آذر عواملی که باعث ایجاد اختلال در این اندام حیاتی میشود را دنبال کنید.
