سرطان کبد چیست؟ راههای تشخیص و مقابله با سرطان کبد کدامند؟

برای درک بهتر از سرطان کبد، ابتدا نیاز است بدانیم سرطان چیست؟ سرطان می‌تواند از هر جایی در بدن مانند: ریه‌، پستان، روده بزرگ یا حتی در خون، … شروع شود. سرطان‌ها از نظر شیوه رشد و گسترش در بدن باهم متفاوت هستند. سلولهای بدن درحالت عادی به‌صورت منظم تقسیم می‌شوند و رشد می‌کنند. سلولهای جدید ایجاد شده جای خود را به سلولهای فرسوده و آسیب‌دیده می‌دهند. زمانی که سلول یا سلولهایی بصورت بی‌رویه و خارج از کنترل تقسیم شوند و رشد‌ کنند، به زبان ساده به این تکثیر سلولی بی‌رویه سرطان گفته می‌شود. این سلولهای تکثیر شده بقیه سلولهای سالم بدن را نیز احاطه می‌کنند. و بدین شکل باعث مختل‌شدن عملکرد بدن می‌شوند.

سرطان از هر جایی در بدن ممکن است شروع شود که در آنصورت  بنام آن محل نامیده خواهد ‌شد. بطور مثال اگر سرطان از ریه‌ها شروع شود به آن سرطان ریه می‌گوییم. اگر از کبد شروع شود، سرطان کبد نامیده می‌شود. با پیشرفت علم پزشکی برای بسیاری از افراد سرطان قابل درمان است. درحقیقت، تعداد بیشماری از افراد که مراحل درمان سرطان را با موفقیت سپری می‌کنند، دوباره قادر به ادامه یک زندگی سالم هستند. حالا می‌توانیم به تعریف سرطان کبد بپردازیم.

سرطان کبد چیست؟

کبد انواع مختلفی سلول دارد مانند سلولهای رگهای خونی و یا سلولهای مجاری صفراوی اما درکل به سلولهای اصلی کبدی هپاتوسیتس نام دارند. این تنوع سلولی باعث ‌شده که امکان ایجاد انواع تومورهای بدخیم(سرطانی) و خوش‌خیم(غیرسرطانی) در کبد بالا باشد. به طبع علل و راه‌های درمان هر کدام از تومورهای ایجاد شده در کبد متفاوت است. سرطان کبد در کل به دو دسته سرطان اولیه کبد و سرطان ثانویه تقسیم می‌شود.

چرا کبد بیشتر از اندامهای دیگر بدن در معرض سرطان است:

کبد دائماً درحال فیلتر کردن خون در گردش بدن است. مواد مغذی و داروهای جذب شده از دستگاه گوارش را به مواد شیمیایی آماده برای استفاده تبدیل می‌کند. کبد مواد زاید شیمیایی را از خون گرفته و آنها را آماده برای دفع می‌کند. از آنجا که تمام خون موجود در بدن باید از کبد عبور کند، پس طبیعی است بیشتر در دسترس سلولهای سرطانی است، که در جریان خون حرکت می‌کنند.

تومورهای خوش خیم کبد چیست:

تومورهای خوش‌خیم کبد ممکن است بسیار بزرگ هم باشند. اما در بافت‌های مجاور رشد نمی‌کنند و در قسمت های دیگر بدن پخش نمی‌شوند. در این موارد معمولاً بیمار با جراحی قابل درمان است.

تومورهای خوش‌خیم شایع‌تر کبد شامل موارد زیراست:

• همانژیوما
• آدنوم کبدی
• هایپرپلازی
• کیست
• لیپوم
• فیبروما
• لیومیوم

هیچ یک از این تومورها مانند سرطان کبد نیازی به درمان خاصی ندارند. مگر درصورت ایجاد درد و یا خونریزی، فرد ممکن است نیاز به عمل جراحی پیدا کند.

سرطان اولیه کبد چیست و انواع آن کدام است:

سرطانی که در کبد شروع می‌شود را سرطان اولیه کبد می‌نامند. سرطان اولیه کبد انوع مختلفی دارد که در ادامه مقاله با آنها آشنا خواهیم شد:

 

• کارسینوما هپاتوسلولار (HCC)

شایع‌ترین شکل سرطان اولیه کبد در بزرگسالان کارسینوما هپاتوسلولار است. که از تکثیر غیر قابل کنترل سلولهای اصلی کبدی بنام هپاتوسیتس ایجاد می‌شود.

الگوهای رشد:

نوع اول: بعنوان یک تومور منفرد در کبد شروع می‌شود. در مراحل نهایی بیماری به کل کبد سرایت می‌کند.

نوع دوم: نه تنها از یک تومور واحد، بلکه از تعداد زیادی برآمدگی‌های کوچک در سراسر کبد ایجاد می‌شود. این نوع ا الگوی رشد بیشتر در افرادی که مبتلا به سیروز کبد شده‌اند دیده شده است.

• کلانژیوکارسینومای یا همان سرطان مجاری صفراوی

بیشتر سرطانهای کلانژیوکارسینومای از مجاری صفراوی خارج از کبد شروع می‌شود. اما می‌توان گفت حدود 10 تا 20درصد از سرطانهای کلانژیوکارسینومای در داخل کبد تشکیل می‌شود. این سلولها همان سلولهای مجاری صفراوی در کبد هستند درنتیجه سرطانی که از این قسمت شروع شده به همین نام نیز نامیده می‌شود. سرطان مجاری صفراوی کبد در سلولهای مجاری کوچک صفرا که کار انتقال صفرا به کیسه صفرا را دارند ایجاد می‌شود.

• آنژیوسارکوم و همانژیوسارکوم

سرطانهای نادر کبد عبارتند از: آنژیوسارکوم و همانژیوسارکوم که در سلولهای رگهای خونی کبد شروع می‌شوند. افرادی که در معرض وینیل کلرید یا دی اکسید توریم (توروتراست) قرار دارند بیشتر در معرض ابتلا به این سرطانها هستند. تصور می‌شود برخی موارد دیگر علل بروز این نوع سرطان در اثر قرار گرفتن در معرض آرسنیک یا رادیوم و یا بیماری ارثی به نام هموکروماتوز ارثی است.

این تومورها به سرعت رشد می‌کنند و معمولاً سطح وسیعی از کبد را در برمی‌گیرند. درنتیجه امکان برای جراحی از بین می‌رود. شیمی درمانی و پرتودرمانی ممکن است به کند شدن بیماری کمک کند، اما درمان این نوع سرطانها معمولاً بسیار سخت است.

 

• هپاتوبلاستوما

این نوع از سرطان بسیار نادر در کودکان زیر 4 سال بروز می‌کند. سلولهای هپاتوبلاستوما شبیه سلولهای کبدی جنین هستند. براساس آمار جهانی سازمان سرطان کبد، تقریبا 2/3 از کودکان که تحت عمل جراحی و شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند، درمان آنها موفقیت‌آمیز است. درصورتیکه سلولهای سرطانی(تومورها) در خارج از کبد گسترش یابند مراحل درمان سخت‌‌تر می‌شود.

سرطان ثانویه کبد (سرطان متاستاتیک کبد)

سرطان کبدی که منشا آن در جاهای دیگر بدن باشد سرطان ثانویه کبدی یا سرطان متاستاتیک نامیده می‌شود. بیشتر مواقعی که سرطان در کبد یافت می‌شود، از کبد شروع نشده بلکه از جایی دیگر در بدن مانند روده بزرگ، پستان یا ریه شروع شده و بسمت کبد گسترش یافته است (در اصطلاح متاستاز شده است). سرطانی که در ریه شروع شده و به کبد گسترش یافته است، سرطان ریه با گسترش به کبد گفته می‌شود، نه سرطان کبد. که بعنوان سرطان ریه درمان می شود.

 

چه عواملی باعث ایجاد سرطان کبد می‌شود:

عواملی که می‌توانند باعث بروز سرطان کبد چه از نوع اولیه و چه از نوع ثانویه آن بشوند عبارتند از:

• سوء مصرف الکل
• عفونت مزمن مانند هپاتیت B و C
• هموکروماتوز (یک بیماری ارثی از تجمع زیاد آهن در کبد)
• سیروز
• چاقی
• بیماری کبد چرب

 

نشانه‌های سرطان کبد چیست؟

معمولا بسیاری از افراد در مراحل اولیه، سرطان اولیه کبد علائمی را تجربه نمی‌کنند. اما نشانه‌های سرطان کبد بصورت کلی شامل موارد زیر است:

• ناراحتی شکم ، درد و حساسیت
• زردی پوست و چشم‌ها که به آن زردی گفته می‌شود.
• مدفوع سفید و گچی رنگ
• حالت تهوع
• استفراغ
• کبودی یا خونریزی به راحتی
• ضعف
• خستگی

 چه کسی در معرض خطر سرطان کبد است؟

باوجود اینکه پزشکان از عوامل ریسکی مبتلا به سرطان کبد مطمئن نیستند اما موارد زیر را می توان جز عواملی دانست که این ریسک را افزایش می‌دهند.

• افراد بالای سن 50 سال
• داشتن عفونت طولانی مدت هپاتیت B یا C
• مصرف چند نوع مشروب الکلی در روز در طی سالهای متمادی
• سیروز
• قرارگرفتن در معرض آفلاتوکسین (ماده‌ای سمی در نان کپک‌زده، بادام زمینی و ذرت)
• دیابت و چاقی

 

 چگونه سرطان کبد تشخیص داده می شود؟

تشخیص سرطان کبد با سابقه پزشکی و معاینه جسمی آغاز و به آزمایشات زیر خاتمه می‌یابد:

• آزمایش عملکرد کبد (برای تعیین پروتئین، آنزیم‌های کبدی و بیلی‌روبین در خون)
• بررسی وجود آلفا-فتوپروتئین (AFP) در خون (در کیسه ناف، دستگاه گوارش و کبد جنین تولید شده و سپس درون خون مادر و جنین جریان پیدا می‌کند. تولید AFP پس از تولد به طور معمول متوقف می‌شود).
• اسکنهای CT یا MRI شکمی: کمک به پزشك در شناخت اینکه تومور در چه مرحله‌ای است و آیا در اندام های دیگر شیوع یافته است یا خیر.
• بیوبسی کبد (نمونه‌بردای از کبد)

چگونه سرطان کبد درمان می شود؟

درمان سرطان کبد متفاوت است. بستگی دارد به:

• تعداد، اندازه و محل تومورها در کبد
• عملکرد کبد (چقدر خوب باشد)
• وجود سیروز
• میزان گسترش تومور به اندامهای دیگر

برنامه درمانی فرد مبتلا به سرطان کبد مبتنی بر عوامل بالا خواهدبود. درمان سرطان کبد ممکن است موارد زیر را شامل شود:

• هپاتکتومی:

هپاتکتومی عمل جراحی است جهت برداشتن بخشی از کبد. زمانی این عمل انجام می‌شود که سرطان در کبد محدود است. بافت سالم باقیمانده از کبد می‌تواند با گذشت زمان بخش از دست رفته را مجدداً جایگزین کند.

• پیوند کبد

پیوند کبد شامل جایگزینی کل کبد بیمار با کبد سالم از یک اهدا کننده مناسب است. پیوند فقط در صورتی انجام می‌شود كه سرطان به اندام‌های دیگر سرایت نكرده باشد.

• فرسایش

فرسایش شامل استفاده از تزریق گرما یا اتانول به کبد برای از بین بردن سلولهای سرطانی است. از طریق بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. این روش در ایران و دیگر نقاط جهان جز ارزان‌ترین روش‌های درمان سرطان کبد شناخته شده‌است.

 

• شیمی درمانی

شیمی درمانی نوعی درمان تهاجمی است که سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد. داروها به صورت وریدی تزریق می‌شوند. در بیشتر موارد، شیمی درمانی به عنوان یک درمان سرپایی قابل استفاده است. شیمی درمانی می‌توانند در معالجه سرطان کبد مؤثر باشد، اما بسیاری از افراد در طول درمان عوارض جانبی از جمله استفراغ، کاهش اشتها و لرز را تجربه می‌کنند. شیمی درمانی همچنین می‌تواند خطر عفونت را افزایش دهد.

• پرتو درمانی

پرتودرمانی شامل استفاده از پرتوهای پر انرژی و متمرکز جهت از بین بردن سلولهای سرطانی است. پرتو را می‌شود از خارج یا از داخل بدن تاباند. در پرتو درمانی خارجی، تشعشع به شکم و قفسه سینه انجام می‌شود. تشعشعات داخلی شامل استفاده از کاتتر برای تزریق کره‌های کوچک رادیواکتیو در شریان کبدی است.

• درمان هدفمند

درمان هدفمند شامل استفاده از داروهایی است که برای ضربه‌زدن به سلولهای سرطانی در شرایطی که آسیب‌پذیر باشند طراحی شده است. آنها رشد تومور را کاهش داده و مانع خون‌رسانی به تومور می‌شوند. سورافنیب (Nexavar) بعنوان درمان هدفمند برای مبتلایان به سرطان کبد مورد تأیید قرار گرفته است. درمان هدفمند می تواند عوارض جانبی قابل توجهی داشته ‌باشد.

آمبولیزاسیون و شیمی درمانی

بدلیل بالا بودن متابولیسم تومورهای سرطانی ابتدا باید خون تغذیه شده از آنها گرفته شود. درنتیجه پزشکان از طریق ارسال اسفنج‌های کوچک و یا همان کاتتر به رگهای کبد، این رگها را مسدود می‌کنند. قبل از مسدود کردن رگ کبدی، داروهای شیمیایی به تومور سرطانی تزریق می‌شود. به این ترتیب داروهای شیمیایی می‌توانند برای مدت طولانی در تومور باقی بمانند.

چگونه می توان از سرطان کبد جلوگیری کرد؟

همیشه این امکان وجود ندارد. با این حال، می‌شود با انجام اقداماتی از ایجاد شرایطی که می‌تواند منجر به سرطان کبد شود، جلوگیری کرد. این اقدامات بشرح زیر هستند:

• زدن واکسن هپاتیت B: این واکسن را باید کودکان حتما دریافت کنند.

بزرگسالانی که در معرض خطر بالای عفونت هستند نیز باید واکسینه شوند. واکسیناسیون معمولاً طی یک دوره شش ماهه در سه مرحله تزریق انجام می‌گردد.

• برای جلوگیری از هپاتیت C اقدامات لازم را انجام دهید.

هیچ واکسنی برای هپاتیت C وجود ندارد، اما می‌توانید با انجام موارد زیر خطر ابتلا به عفونت هپاتیت C را کاهش دهید:

– داشتن رابطه جنسی امن (استفاده از کاندوم)

– خودداری کردن از مصرف موادمخدر تزریقی مثل هروئین یا کوکائین (درصورت اجبار به استفاده، از سرسوزن‌های استریل استفاده کنید)

– هنگام خالکوبی از استریل بودن سوزنها اطمینان حاصل کنید.

• خطر ابتلا به سیروز را کاهش دهید. با انجام موارد زیر می‌توانید خطر ابتلا به سیروز را کاهش دهید:

– نوشیدن الکل در حد اعتدال (زنان نباید بیش از یک نوشیدنی و مردان نباید بیش از دو نوشیدنی در روز بنوشند).

– نداشتن اضافه وزن. ورزش به مدت 30 دقیقه حداقل سه بار در هفته باید انجام شود.

– داشتن یک رژیم غذایی متعادل حاوی پروتئین‌های بدون چربی ، غلات سبوس‌دار ، میوه‌ها و سبزیجات

درنهایت اگر شرایط بالا را رعایت نمی‌کنید و یا نگران خطر ابتلا به سرطان هستید با پزشک معالج خود جهت دادن آزمایش‌های مربوطه برای تشخیص مشورت کنید.