گزنه و خواص درمانی آن
گزنه که در زبان لاتین به آن Urtica dioica گفته می‌شود، یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین گیاهان دارویی شناخته شده بوده و از گذشته‌های دور تا به امروزه، بخش جداناپذیری از دستورالعمل‌های طب سنتی است. در مصر باستان، از این گیاه گزنده برای درمان دردهای مفصلی (همانند آرتروز) استفاده کرده و همچنین در تمدن رم نیز، سربازان برای گرم نگهداشتن خود، برگ‌های این گیاه را به بدنشان می‌مالیدند.
با تماس برگ گیاه گزنه با پوست انسان، به دلیل وجود خارهای بسیار ریز روی برگ آن، فرد احساس سوزش کرده و ممکن است باعث قرمز شدن پوست، خارش و حتی ورم کردگی جزیی شود. اما با فرآوری برگ و ریشه‌ی این گیاه، همانند خشک کردن یا پختن، مصرف این گیاه نه تنها هیچ عوارضی نداشته، بلکه طبق تحقیقات انجام گرفته، مزایای بسیاری برای سلامتی دارد. در ادامه، چندین خاصیت این گیاه دارویی را ذکر خواهیم کرد.
فهرست محتوایی مقاله
مغذی بودن گزنه
برگ‌ها و ریشه‌ی گیاه گزنه حاوی طیف گسترده‌ای از مواد مغذی مورد نیاز بدن، از جمله موارد زیر، هستند:
- ویتامین: A، C و K و چند مدل از ویتامین B
- مواد معدنی: کلسیم، آهن، منیزیوم، فسفر، پتاسیم و سدیم
- چربی: اسید لینولئیک، پالمیتیک اسید، استریک اسید و اولیئک اسید
- آمینو اسید: تقریبا تمامی آمینو اسیدهای مورد نیاز بدن
- پلی فنول: کامفرول، کونرستین، کافئین اسید، کومارین و سایر فلاونوئیدها
- رنگدانه‌ی طبیعی: بتاکاروتن، لوتئین، لوتوکسانتین و سایر کاروتنوئیدها
بسیاری از مواد مغذی فوق، جزو آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی بوده که به حفظ سلامت بدن و جلوگیری از فعالیت رادیکال‌های آزاد بدن، کمک می‌کنند. طبق تحقیقات انجام شده، مصرف عصاره‌ی گزنه، سطح آنتی‌اکسیدان موجود در بدن را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد.
جلوگیری از التهاب بدن با گزنه
هنگامیکه فرد با بیماری‌ای دست و پنجه نرم می‌کند، بدن وی دچار التهاب شده و نشان‌دهنده‌ی درگیری میان سیستم ایمنی بدن با عامل بیماری و عفونت است. از طرفی اگر این التهابات طولانی شوند (مثلا تب کردن برای مدت طولانی)، ممکن است باعث بیماری‌های دیگری شده و به سایر اعضای بدن، صدمات جدی وارد شود. ترکیبات موجود در گیاه گزنه، به کاهش التهابات بدنی از جمله تب کردن، کمک می‌کند.
طبق تحقیقی که بر روی موش‌های آزمایشگاهی انجام گرفت، مصرف عصاره گزنه (برگ و ریشه‌ی آن)، باعث بالا رفتن بعضی از هورمون‌ها، در بدن این حیوان شد و علائم التهاب بدنی آن را کاهش داد. علاوه بر تحقیقات آزمایشگاهی، تجربه‌ی بشر و تاریخچه‌ی استفاده از این گیاه برای کاهش التهاب و تورم ناشی از بیماری‌های مفصلی همانند آرتروز، خود نیز گواهی است بر اثربخشی این گیاه دارویی برای کاهش این علائم.
طبق تحقیقی که بر روی 27 نفر انجام گرفت، استفاده‌ی موضعی از کرم گزنه، توانست درد و تورم در مفصل مبتلا به بیماری آرتروز را شدیدا کاهش دهد. افراد مورد پژوهش توانستند با استفاده از داروی گیاهی تولید شده از گیاه گزنه، مصرف قرص‌های شیمایی را کم کرده و از عوارض جانبی آن اجتناب کنند.
جلوگیری از بزرگ شدن غده پروستات
تقریبا نیمی از مردان بالای 51 سال در جهان، با مشکل بزرگی غده پروستات روبرو هستند. هنوز دلیل اصلی بروز این بیماری که در علم پزشکی به آن هایپرپلازی پروستات (BPH) گفته می‌شود، مشخص نیست. این بیماری باعث دشواری و دردناک شدن تخلیه ادرار در مردان می‌شود.
طبق تحقیقات آزمایشگاهی انجام شده بر روی حیوانات، این گیاه با جلوگیری از تبدیل شدن هورمون تستوسترون به هورمون دی هیدروتستوسترون (dihydrotestosterone)، مانع افزایش سایز غده پروستات می‌شود. بهتر است بدانید که، دی هیدروتستوسترون نوع تقویت شده‌ی هورمون تستوسترون است. بعضی از پژوهش‌ها نیز نشان داده اند که مصرف این گیاه دارویی، می‌تواند مشکلات ادرار کردن (طولانی شدن ادرار و یا کوتاه و بریده بریده بودن ادرار) را بدون عوارض جانبی، رفع کند. به گفته‌ی کارشناسان، تحقیقات در این زمینه هنوز ادامه دارد.
هایپورازس یکی از محصولات دارویی شرکت حکیم رازی آذر بوده که با عصاره‌ی ریشه‌ی گزنه، مریم گلی و گالگا تولید شده است. یکی از کاربردهای این داروی گیاهی، تنظیم عملکرد غدد درون‌ریز همانند پروستات بوده و همچنین به کاهش قند خون بالا نیز کمک می‌کند.
درمان تب یونجه یا زکام بینی با گزنه
تب یونجه بیماری‌ای است که با ملتهب کردن غشای محافظ سلول‌های بینی، باعث آبریزش بینی می‌شود. تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که مصرف عصاره‌ی گزنه می‌تواند باعث از بین رفتن التهابات شده و مانع از ابتلای افراد به حساسیت‌های فصلی و آلرژی شوند. این عصاره با مسدود کردن فعالیت گیرنده‌های هیستامین بدن، به سیستم ایمنی بدن اجازه انتشار بعضی از هورمون‌ها (عوامل ایجاد واکنش آلرژیک بدن) را نمی‌دهد. هیستامین در حقیقت ترکیبی است که هنگام بروز مشکلاتی از جمله بریدگی و زخم یا التهاب موضعی، توسط سلول‌های آن قسمت از بدن، آزاد شده و سینگال‌ها را به سیستم ایمنی بدن مخابره می‌کند.
کاهش فشار خون
فشار خون یکی از عوامل اصلی ابتلای افراد به بیماری‌های قلبی بوده و متاسفانه به دلیل رژیم غذایی نامناسب، بسیار رایج شده است. مصرف عصاره‌ی گزنه یا سایر فرآورده‌های این گیاه دارویی باعث افزایش سطح نیتریک اکساید در بدن می‌شود. این ماده باعث انعطاف عروق و همچنین گشاد شدن آن‌ها شده و نتیجتا فشار خون را کاهش می‌دهد. علاوه بر آن، گیاه گزنه با مسدود کردن کانال کلسیم قلب، باعث فعالیت راحت‌تر این ارگان حیاتی می‌شود. در این شرایط، قلب به نیروی کمتری برای پمپ کردن خون در بدن نیاز دارد.
کنترل قند خون با گزنه
بعضی از مواد موجود در برگ و ریشه‌ی گزنه، همانند هورمون انسولین عمل کرده و سطح قند خون بدن افراد را کاهش می‌دهند. بالا بودن قند خون، یکی از عوامل اصلی ابتلای افراد به بیماری دیابت نوع 2 است. در تحقیقی که به مدت 3 ماه بر روی 46 نفر انجام گرفت، مصرف 500 میلی‌گرم (سه مرتبه در روز) عصاره‌ی این گیاه، باعث شد که بدن آن‌ها بهتر بتواند قند خون خود را کنترل کرده و سطح قند خون این افراد به مقدار قابل قبولی، کاهش یابد.
به همین دلیل، داروی گیاهی اورتیکا سالویا با بهره‌گیری از خواص گیاهانی همچون گزنه و مریم گلی تولید گردیده تا افراد مبتلا به قند خون راحت‌تر به کنترل و مقابله با این بیماری بپردازند.
علاوه بر خواص درمانی فوق، طبق طب سنتی و دستورالعمل‌های بجای مانده از قدیم، گیاه گزنه و فرآورده‌های آن می‌توانند:
- حجم خونریزی، خصوصا خونریزی‌های ناشی از جراحی را کاهش دهند.
- به سلامت کبد کمک کرده و با داشتن آنتی‌اکسیدن‌ها، در مقابل مواد سمی و فلزهای سنگین از کبد محافظت نماید.
- با افزایش حجم ادرار، میزان قند و شکر مازاد خون را کاهش دهند. گیاه گزنه یک مدر طبیعی است.
- دردهای ناشی از زخم و بریدگی را تکسین دهد.
عوارض جانبی مصرف گزنه
در دوران بارداری و یا شیردهی، مصرف این گیاه دارویی توصیه نشده و ممکن است باعث انقباض رحم (سقط جنین) یا مشکل دار شدن شیر مادر شود. همچنین افرادی که مبتلا به بیماری دیابت بوده و از داروی خاصی استفاده می‌کنند، باید قبل از استفاده از گزنه یا فرآورده‌های آن، با پزشک متخصص خود مشورت نمایند.
بهتر است افرادی که فشار خونشان پایین است، از مصرف گیاه گزنه خودداری کنند، چرا که ممکن است باعث کاهش بیشتر فشار خون افراد شود. همچنین به افرادی که مشکلات کلیوی دارند نیز توصیه می‌شود پیش از مصرف این گیاه دارویی، حتما با پزشک متخصص خود مشورت کنند. گیاه گزنه بخاطر خاصیت ادرارآوری (مدر طبیعی)، حجم ادرار را افزایش داده و ممکن است به کلیه فشار آورد.
منابع:
