راه‌های تشخیص و درمان بیماری‌های کبد با منشا عفونت‌های ویروسی (هپاتیت)

در این مقاله هپاتیت به عنوان یک بیماری کبدی با منشا عفونتهای ویروسی بطور کامل بررسی می‌شود.

همانطور که در مقاله آشنایی با بیماریهای کبدی توضیح داده شد، عفونتهای ویروسی(هپاتیت) یکی از دلایل بروز بیماریهای کبد بشمار می‌رود.

هپاتیت چیست؟

هر نوع التهاب کبدی هپاتیت نامیده می‌شود. بیماری هپاتیت معمولا در اثر عفونت ویروسی ایجاد می‌شود. اما علل احتمالی دیگر هپاتیت نیز وجود دارد. یکی از آن علل هپاتیت خودایمنی است. هپاتیت خود ایمنی نوعی بیماری است که بافت کبد برعلیه خودش پادتن تولید می‌کند. و دیگری هپاتیتی است که در‌نتیجه ثانویه مصرف بیش از اندازه داروها، سموم و الکل اتفاق می‌افتد.

علائم هپاتیت

ویروس هپاتیت می‌تواند سالها بدون بروز هیچ علائمی در بدن زندگی کند. در‌ ابتدا، ممکن است علائمی شبیه به آنفلوانزا در فرد بروز کند. اما با گذشت زمان، فرد ممکن است متوجه نشانه‌های زیر نیز شود:

• خستگی، کاهش انرژی یا ضعف عمومی
• درد عضلات و مفاصل
• درد شکم
• حالت تهوع
• استفراغ
• کاهش اشتها
• ادرار تیره و مدفوع کم رنگ
• زردی پوست و چشم

 انواع، دلایل ایجاد و راههای سرایت هپاتیت چه می‌تواند باشد:

هپاتیت عفونی:

 تمام عفونت‌های ویروسی هپاتیت بر کبد شما تأثیر می‌گذارد. این نوع عفونت باعث تورم کبد شده و در کارکرد آن اختلال ایجاد می‌کند. عفونت‌های کبدی یا بصورت حاد(شش ماه یا کمتر) و یا بصورت مزمن(بیش از شش ماه) دسته‌بندی می‌شوند.

عفونت‌های ویروسی کبد (هپاتیت) عبارتند از هپاتیت A ، B ، C ، D و E .

دکتر سید موید علویان همزمان با روز ملی اطلاع‌رسانی هپاتیت در گفت‌وگو با ایسنا، درباره انواع بیماری هپاتیت و راه‌های انتقال آن گفت: به طور کلی با دو نوع هپاتیت در ایران روبرو هستیم؛ یک نوع هپاتیت از طریق آب و غذای آلوده منتقل می‌شود هپاتیت(A,E) و نوع دیگر هپاتیت (B,C) از طریق تماس خون قابل انتقال است.

 هپاتیت A 

هپاتیت A در اثر عفونت با ویروس هپاتیت (HAV) ایجاد می‌شود. این نوع هپاتیت بیشتر با مصرف غذا یا آب آلوده به مدفوع، از شخص آلوده به هپاتیت A منتقل می‌شود.

هپاتیت B 

هپاتیت B از طریق تماس با مایعات عفونی بدن، مانند خون، ترشحات واژن یا مایع منی، که حاوی ویروس هپاتیت (HBV) هستند، منتقل می‌شود. تزریق مواد مخدر با سرنگ مشترک، رابطه جنسی با شریک زندگی آلوده به این ویروس، و یا به اشتراک گذاشتن ریش‌تراش با فرد آلوده خطر ابتلا به هپاتیت B را افزایش می‌دهد. براساس گزارشات وزارت بهداشت و درمان، در ایران حدود یک میلیون و ۴۰۰هزار نفر مبتلا به هپاتیت B هستند که ۶۰ درصد آنها (840هزار نفر) از وجود بیماریشان اطلاعی ندارند.

هپاتیت C

هپاتیت C از ویروس هپاتیت (HCV) ناشی می‌شود. راههای سرایت هپاتیت C مانند هپاتیت B می‌باشد. رییس شبکه هپاتیت کشور همچنین گفت: براساس آمار گرفته شده در ایران، ۱۸۶هزار نفر مبتلا به هپاتیت C هستند.

هپاتیت D

به هپاتیتD دلتا هپاتیت نیز گفته می‌شود. یک بیماری جدی کبدی است که در اثر ویروس هپاتیت(HDV) ایجاد می‌شود. HDV از طریق تماس مستقیم با خون آلوده منتقل می‌شود. هپاتیت D یک نوع نادر از هپاتیت است که فقط در ارتباط با عفونت هپاتیت B بروز می‌کند. بدین معنی که ویروس هپاتیت D بدون وجود هپاتیت B نمی تواند تکثیر شود.

هپاتیت E

هپاتیت E یک بیماری ناشی از آب است که در اثر ویروس هپاتیت (HEV) ایجاد می‌شود. هپاتیت E به طور عمده در مناطقی با بهداشت نامناسب یافت می‌شود. این بیماری در ایران شایع نیست. با این وجود، موارد هپاتیت E در خاورمیانه، آسیا ، آمریکای مرکزی و آفریقا گزارش شده است.

علل ابتلا به هپاتیت غیر عفونی

مصرف الکل و سموم

مصرف زیاد الکل می‌تواند باعث آسیب کبدی و التهاب آن شود. گاهی به این نوع آسیب کبدی، هپاتیت الکلی نیز گفته می‌شود. الکل مستقیماً به سلولهای کبد آسیب می‌رساند. با گذشت زمان، می‌تواند باعث آسیب دائمی و منجر به ضخیم شدن، زخم شدن کبد، سیروز و در نهایت نارسایی کبد شود.

سایر دلایل هپاتیت غیرعفونی مصرف بیش از حد داروها، قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی و یا استفاده از آنها است. جالب است بدانید در کلان شهرها وجود آلاینده‌های هوا نیز یکی از دلایل عمده آسیب کبدی غیر عفونی محسوب می‌شود. که در ادامه این مقاله به تفصیل توضیح داده شده است.

پاسخ سیستم خود ایمنی

در بعضی موارد، سیستم ایمنی بدن کبد را به عنوان یک ماده مضر فرض می‌کند و شروع به حمله به آن می‌کند. این بیماری باعث ایجاد التهاب مداوم از نوع خفیف تا شدید می‌شود. و اغلب از عملکرد کبدی جلوگیری می‌کند. این بیماری در زنان سه برابر بیشتر از مردان است.

 نکاتی جهت جلوگیری از هپاتیت

رعایت بهداشت یکی از راه های مهم برای جلوگیری از هپاتیت A و E است. اگر شما به جایی سفر می‌کنید که از نظر بهداشت عمومی در سطح پایینی قرار دارد، باید از این موارد خودداری کنید:

• عدم نوشیدن آب محلی
• عدم استفاده از یخ
• عدم خوردن انواع صدف خام
• عدم خوردن میوه و سبزیجات خام

از ابتلا به هپاتیت B ، C و D که از طریق خون آلوده منتقل می شود، می‌توان از طروق زیر جلوگیری کرد:

• عدم اشتراک سوزن سرنگ
• عدم اشتراک تیغ
• عدم استفاده از مسواک شخص دیگر (درکل عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران)
• عدم دست زدن به خون ریخته شده
• استفاده از وسایل جلوگیری مانند کاندوم جهت داشتن رابطه جنسی امن (هپاتیت B، C از این طریق قابل انتقال است)
• زدن واکسن هپاتیت (استفاده از واکسن‌ها کلید مهمی برای جلوگیری از هپاتیت است. واکسیناسیون برای جلوگیری از ابتلا به هپاتیت A و C در دسترس است.

چگونه هپاتیت تشخیص داده می‌شود:

معاینه بدنی

برای تشخیص هپاتیت، ابتدا پزشک معالج تاریخچه پزشکی شما را بررسی می‌کند تا بتواند عوامل خطر در مورد هپاتیت عفونی یا غیر عفونی را تعیین‌کند. درواقع در این مرحله پزشک تمامی علائم کلی (درد شکم، زردی پوست، تهوع و…) که در بالا به آنها اشاره شد، را با شما چک خواهد‌کرد.

آزمایش عملکرد کبد

آزمایشات عملکرد کبد از طرق نمونه خونی است، که از شما گرفته می‌شود. در این آزمایش میزان کارایی کبد اندازه‌گیری خواهد‌شد. نتایج غیرطبیعی این آزمایشات ممکن است اولین نشانه وجود مشکل در کبد باشد، حتی اگر در معاینه فیزیکی هیچ نشانه‌ای از بیماری کبد وجود نداشته ‌باشد. سطح بالای آنزیم کبد می‌تواند نشانگر استرس، آسیب‌دیدگی و یا عملکرد غیرصحیح کبد باشد.

دیگر آزمایشات خونی

اگر آزمایشات عملکرد کبد غیرطبیعی باشد، پزشک احتمالاً سایر آزمایشات خون را برای تشخیص منبع مشکل انجام خواهد داد. این آزمایشات می‌تواند ویروس‌های ایجاد کننده هپاتیت را بررسی کند. همچنین می‌توان از آنها برای بررسی آنتی‌بادی‌هایی استفاده‌کرد که در شرایطی مانند هپاتیت خود ایمنی شایع هستند.

سونوگرافی

سونوگرافی شکمی، از امواج اولتراسوند برای ایجاد تصویری از اندام‌های داخل شکم استفاده می‌کند. این آزمایش به پزشک اجازه می‌دهد تا دیدی نزدیک از کبد و اندامهای مجاور آن داشته‌باشد. سونوگرافی می‌تواند موارد زیر را فاش کند:

• مایع در شکم
• آسیب یا بزرگ شدن کبد
• تومورهای کبدی
• ناهنجاری‌های کیسه صفرا

گاهی اوقات پانکراس در تصاویر سونوگرافی نیز ظاهر می‌شود. این می‌تواند یک آزمایش مفید برای تعیین علت عملکرد غیر طبیعی کبد باشد.

بیوپسی کبد

در این روش نمونه ای از بافت کبد گرفته می‌شود. این کار از سطح شکم فرد با سوزن قابل انجام است و نیازی به جراحی ندارد. بطور معمول، از سونوگرافی برای راهنمایی پزشک در هنگام گرفتن نمونه بیوپسی استفاده می‌شود.

نحوه درمان انواع هپاتیت

هپاتیت A

هپاتیت A معمولاً نیازی به درمان ندارد زیرا این یک بیماری کوتاه مدت است. اگر علائم باعث ناراحتی زیادی شود ممکن است توسط پزشک معالج استراحت مطلق توصیه شود.

واکسن هپاتیت A برای جلوگیری از این عفونت موجود است. در کودکان واکسیناسیون از سنین 12 الی 18 ماهگی آغاز و در دو مرحله انجام می‌شود. واکسیناسیون هپاتیت A برای بزرگسالان نیز موجود است و می‌تواند با واکسن هپاتیت B ترکیب شود.

هپاتیت B

هپاتیت حاد B نیازی به درمان خاصی ندارد. اما هپاتیت مزمن B با داروهای ضد‌ویروسی درمان می‌شود. این شکل از درمان می‌تواند پرهزینه باشد زیرا باید برای چند ماه یا سال ادامه‌ یابد. درمان هپاتیت مزمن B همچنین نیاز به ارزیابی و نظارت منظم پزشکی دارد تا مشخص شود ویروس به درمان پاسخ می‌دهد یا خیر.

رئیس شبکه هپاتیت ایران درباره وضعیت داروهای هپاتیت در کشور گفته‌ است: خوشبختانه تمام داروهای هپاتیت B و  C تولید داخلی هستند. داروهای تولید داخل اثربخشی مشابه با داروهای خارجی، با قیمتهایی بسیار مناسب‌تر و ازران‌تر دارند.

با واکسیناسیون می توان از هپاتیت B جلوگیری کرد. منبع CDCTrusted واکسیناسیون هپاتیت B را برای همه نوزادان توصیه می‌کند. این واکسن در سه مرحله به طور معمول در شش ماه اول سنین نوزادی انجام می‌شود. واکسن هپاتیتB برای کلیه کادر درمانی و پزشکی نیز بدلیل پرخطر بودن شغل آنها اکیدا توصیه می‌شود.

از داروهای ضد‌ویروسی برای معالجه هر دو نوع حاد و مزمن هپاتیتC (کبد چرب غیرالکلی) استفاده می‌شود. افرادی که مبتلا به سیروز (زخم کبد) یا بیماری‌ کبدی در نتیجه هپاتیت مزمن C هستند، ممکن است کاندید پیوند کبد شوند.

هپاتیت D

در حال حاضر هیچ داروی ضد‌ویروسی برای درمان هپاتیتD وجود ندارد. براساس یک تحقیق انجام شده در سال 2013، دارویی به نام آلفا اینترفرون می‌تواند برای درمان هپاتیتD استفاده شود. اما تنها در 25 تا 30 درصد از افراد، علائم بهبودی نشان داده شده است.

با دریافت واکسیناسیون هپاتیتB می توان از هپاتیتD جلوگیری کرد، زیرا وجود عفونت هپاتیتB برای ایجاد هپاتیتD لازم و ضروری است.

هپاتیت E

تا به امروز، هیچ روش درمانی خاصی برای درمان هپاتیتE در دسترس نیست. زیرا عفونت اغلب حاد است و بخودی خود برطرف می‌شود. به مبتلایان به این نوع عفونت اغلب توصیه می‌شود استراحت کافی داشته باشند، مایعات زیادی بنوشند، مواد مغذی کافی دریافت کنند و از مصرف الکل جدا خودداری کنند. با این حال، زنان باردار که به این عفونت مبتلا هستند نیاز به نظارت و مراقبت دقیق‌تری دارند.

هپاتیت خود ایمنی

کورتیکواستروئیدها، مانند پردنیزون یا بودزونید، در درمان اولیه هپاتیت خود ایمنی بسیار مهم هستند. این داروها، در حدود 80 درصد از افراد مبتلا به این بیماری موثر بوده‌است.

آزوتیوپرین (ایموران)، دارویی که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کند، اغلب در درمان مورد این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سایر داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مانند مایکوفنولات(سل سیپت)، تاکرولیموس(پروگرام) و سیکلوسپورین(نئورال) نیز می‌توانند بعنوان گزینه‌های جایگزین آزاتیوپرین برای درمان باشد.