سیروز کبد چیست؟ آیا قابل درمان است؟ نحوه تشخیص و درمان این بیماری چیست؟
زخم شدید کبدی و عملکرد بسیار ضعیف آن را سیروز می‌نامند. که در واقع بعد از مرحله فیبروز کبد ایجاد شده و مرحله پایانی بیماری مزمن کبدی است. دکتر ملک‌زاده بیان کردند: متاسفانه سهم سیروز کبدی ناشی از کبد چرب غیر‌الکلی، در بروز نارسایی مزمن کبدی رو به افزایش است. سهم این بیماری در ایران بسیار بالاتر از سیروز ناشی از هپاتیت مزمن C یا B است. ایشان اضافه کردند که این مساله می‌تواند موجب نگرانی از افزایش تعداد افراد نیازمند به پیوند کبد یا مرگ‌های ناشی از این بیماری در آینده شود.
فهرست محتوایی مقاله
چگونه سیروز ایجاد می شود:
کبد بطور معمول قادر به بازسازی سلولهای آسیب دیده خود است. سیروز هنگامی ایجاد می‌شود که فرد بمدت طولانی درگیر یکی از بیماریهای کبدی که در مقالات قبلی توضیح داده‌شد(بیماریهای کبدی ناشی از مصرف مواد مخدر، عفونتهای ویروسی، مواد شیمیایی، سموم و داروها) باشد. وقتی این اتفاق بیفتد، زخم‌های کبدی تشدید شده و دیگر کبد توانایی ترمیم خود را ندارد. یک کبد زخم‌دار نمی‌تواند به درستی کارکند، و در نهایت این شرایط ممکن است منجر به سیروز شود.
سیروز باعث کوچک شدن و سخت شدن کبد می‌شود. در این شرایط کبد توانایی دریافت خون غنی از مواد مغذی را از ورید پرتال نخواهد داشت. ورید پرتال حامل خون از اندامهای گوارشی به کبد است. زمانی که خون از ورید پرتال نتواند وارد کبد شود فشار در این رگ بسیار بالا خواهد رفت. باید خاطرنشان کرد که این وریدها جهت تحمل فشار تا این حد ساخته نشده‌اند. این شرایط جدی و خطرناک به نام فشار خون بالا در پورتال شناخته شده‌است. نتیجه تاسف‌آور فشار خون بالا در پورتال واریس مری است(مانند رگ‌های واریسی در پاها). به همین دلیل است که در این مرحله بیمار دچار خونریزی مداوم و زود هنگام می‌شود.
دلایل شایع سیروز
شایع ترین علل سیروز در ایران براساس آمار وزارت بهداشت و درمان پرخوری، بی‌تحرکی و چاقی است. طبق گفته NIH ، سیروز در خانمهایی که سالانه بیش از دو نوشیدنی الکلی در هر بار مصرف (از جمله آبجو و شراب) بنوشند، ایجاد می‌شود. برای آقایان، نوشیدن بیش از سه نوع نوشیدنی در روز به مدت یکسال می‌تواند آنها را در معرض ابتلا به سیروز قراردهد. با این حال، این مقدار برای هر شخص متفاوت است، و این بدان معنی نیست که هرکس که بیش از چند نوشیدنی نوشیده باشد دچار سیروز می‌شود. سیروز ناشی از الکل معمولاً نتیجه نوشیدن الکل با شرایط توضیح داده شده و در‌طی 10 یا 12 سال است.
هپاتیت C بیماری است که از طریق خون آلوده انتقال می‌یابد. تاتو کردن به روش غیر‌بهداشتی و استفاده از وسایل چند بار مصرف نیز می‌تواند سبب ابتلا به عفونت‌هاي خطرناک مانند هپاتيت C شود. سازمان وزارت بهداشت و درمان ایران از آن بعنوان بیماری خاموش یاد کرده‌است. طبق آمار این سازمان، در ایران 85 درصد افراد مبتلا از وجود این بیماری در بدن خود آگاهی ندارند. مرحله نهایی هپاتیت C سیروز می‌باشد.
علل دیگر سیروز عبارتند از:
هپاتیت B: هپاتیت B می‌تواند باعث التهاب کبد و آسیب‌های جدی به آن و درنهایت منجر به سیروز شود.
هپاتیت D: این نوع هپاتیت همچنین می تواند باعث سیروز شود. این بیماری اغلب در افرادی مشاهده می‌شود که قبلاً هپاتیت B داشته‌اند.
التهاب ناشی از بیماری خودایمنی: هپاتیت خود ایمنی ممکن است یک علت ژنتیکی داشته‌باشد. براساس بنیاد کبد آمریکا، حدود 70درصد از مبتلایان به هپاتیت خودایمنی در جهان را زنان تشکیل می‌دهند.
آسیب به مجاری صفراوی یک نمونه از سیروز صفراوی اولیه است.
عدم توانایی بدن در مقابله با آهن و مس اضافی: مانند بیماری هموکروماتوز و بیماری ویلسون.
داروها: مصرف بیش از حد داروهایی مانند استامینوفن، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها و برخی داروهای ضدافسردگی می‌تواند منجر به سیروز شود.
علائم سیروز چیست:
سیروز به این دلیل رخ می‌دهد که کبد قادر به انجام درست وظایف خود (مانند تصفیه‌خون، تجزیه سموم، کمک به جذب چربی‌ها و ویتامین‌های محلول در چربی) نیست. اغلب تا زمانی که این اختلال پیشرفت نکرده باشد، هیچ علائمی وجود ندارد. برخی از علائم عبارتند از:
- کاهش اشتها
- خونریزی بینی
- زرد شدن چشم و پوست
- شریان های عنکبوتی کوچک زیر پوست
- کاهش وزن
- بی اشتهایی
- خارش پوستی
- ضعف
علائم جدی تر شامل موارد زیر است:
- سردرگمی و مشکل در تفکر
- تورم شکمی (آسیت)
- تورم پاها (ادم)
- ناتوانی جنسی
- ژنیکوماستی (توسعه بافت سینه در مردان)
- کف دستهای قرمز
- لرزش دستها
- کوچک شدن بیضه‌ها
- بزرگ شدن طحال
چگونه سیروز تشخیص داده می شود:
تشخیص سیروز با شرح‌حال دقیق و معاینه بدنی آغاز می‌شود. پزشک تاریخچه پزشکی فرد را بطور کامل چک می‌کند. عواملی که توسط پزشک چک خواهدشد عبارتند از: سوء مصرف طولانی مدت الکل، قرارگرفتن در معرض هپاتیت C، داشتن سابقه خانوادگی بیماریهای خودایمنی و…
آزمایشات می‌توانند نشان‌دهند که چه میزان کبد آسیب دیده‌است. برخی از تست‌های مورد استفاده برای ارزیابی سیروز عبارتند از:
- شمارش کامل خون (برای آشکار شدن کم خونی)
- آزمایش خون انعقادی (برای دیدن سرعت لخته‌شدن خون)
- آلبومین (برای آزمایش پروتئین تولیدشده در کبد)
- آزمایش عملکرد کبد
- آلفا فتوپروتئین (غربالگری سرطان کبد)
آزمایشات اضافی که می‌تواند کبد را ارزیابی کند شامل موارد زیر است:
- آندوسکوپی فوقانی (برای دیدن اینکه آیا واریس مری وجود دارد)
- اسکن سونوگرافی از کبد
- MRI شکم
- سی‌تی اسکن شکم
- بیوپسی کبد (آزمایش قطعی جهت تشخیص سیروز)
عوارض ناشی از سیروز
برخی از عوارض ناشی از سیروز عبارتند از:
- کبودی (به دلیل تعداد کم پلاکت و یا لخته شدن ضعیف)
- خونریزی (به دلیل کاهش پروتئین‌های لخته شده)
- حساسیت به داروها
- نارسایی کلیه
- سرطان کبد
- مقاومت به انسولین و دیابت نوع 2
- انسفالوپاتی کبدی (سردرگمی ناشی از اثرات سموم خون بر مغز)
- سنگهای صفراوی (دخالت در جریان صفرا می‌تواند باعث سخت شدن صفرا و تشکیل سنگ شود)
- واریس مری
- طحال بزرگ شده (طحال)
- ادم و آسیت
درمان سیروز
درمان سیروز براساس علت ایجاد و میزان پیشرفت آن متفاوت است. برخی از روشهای درمانی که پزشک ممکن است تجویز کند شامل موارد زیر است:
- مسدود کننده‌های بتا یا نیترات (برای فشار خون بالا)
- ترک نوشیدنیهای الکلی (اگر سیروز ناشی از الکل باشد)
- روش های باندینگ (برای کنترل خونریزی از واریس مری)
- آنتی بیوتیک با تزریق وریدی (برای درمان پریتونیت که می‌تواند همراه با آسیت باشد)
- همودیالیز (برای تصفیه خون افراد که دچار نارسایی کلیه نیز شده‌اند)
- لاکتولوز و رژیم کم‌پروتئین (برای درمان انسفالوپاتی)
در صورت عدم موفقیت روشهای درمانی، پیوند کبد آخرین گزینه محسوب می‌شود.
جلوگیری از سیروز
نزدیکی سالم و امن با کاندوم می‌تواند خطر ابتلا به هپاتیت B یا C را کاهش دهد. به گفته وزارت بهداشت و درمان در ایران ویروس هپاتیت “B” در خون خشک شده به مدت یک هفته و ویروس هپاتيت “C” به مدت ۱۶ ساعت فعال است. درنتیجه این نوع ویروسها قادرند فرد ديگر را حتی در شاریط ذکر شده نیز مبتلا کنند. واکسن هپاتیت C، خوردن مواد مغذی، داشتن یک رژیم متعادل و ورزش کافی می‌تواند تاحدودی از بروز سیروز جلوگیری کند.
